Moskvadagi Politexnika muzeyida joylashgan golografiya bo’limi hamma vaqt qiziquvchilar bilan gavjum. Lampalar yoqilsa, devorga osilgan yassi plastinkalardan «tashqariga» qadimiy kubiklar, kichkina haykalchalar, qurollar chiqib keladi. Shunday qaraganda ular tashqi jihatdan haqiqiylaridan hech farq qilmaydi. Ularni hamma tomondan ko’rish mumkin, ular hajmiydir.

Bu tasvirlarning fotoplastinkalar emulsiyalarida mavjud ekanligini tasavvur ham qilolmaysiz. Agar gologrammani mikroskop orqali qaralsa, faqat qorong’i va yorug’ sohalardan iborat struktura ko’rinadi, xolos. Shunga qaramay, bunday plastinkalarni yoritsak, buyum tomonidan qachonlardir kaytarilgan yorug’lik to’lqin frontini to’laligicha qayta tiklaymiz.

Gologramma hosil qilishda asosiy narsa monoxromatik va kogerent lazer nuridir (Lazer). Fotoplastinka asosiy lazer nuri bilan va ayni vaqtda predmetdan qaytgan nur bilan yoritiladi. Plastinka tekisligida interferentsiya manzarasi paydo bo’ladi (Interferentsiya).

Fazoning katta hajmida interferentsiya manzarasi bo’lishi uchun predmetni faqat kogerent dastalar bilangina yoritish kerak. Shuning uchun golografiya 1960 yillarda yuqori kogerentlikdagi yorug’lik manbalari—lazerlar paydo bo’lishi bilangina rivojlana boshladi. 1948 yilda ingliz olimi D. Gabor tasvirlarni hosil qilishning golografik metodini taklif qilgan vaqtda u haqda bir necha mutaxassislargina bilar edilar. Hozir golografiya—optikaning eng muhim sohalaridan biridir. Gologrammalarni olishning turli usullari mavjud. Sobiq sovet olimi Y. N Denisyuk eng ajoyib usullardan birini taklif qildi. Gologramma shunday qalin qatlam emulsiyali fotoplastinkaga yoziladiki, qatlamning qalinligi yorug’lik to’lqini uzunligidan ancha katta bo’ladi. Predmetdan qaytgan va asosiy dastalarning interferentsiya manzarasi emulsiya qalinligida sodir bo’ladi. Politexnika muzeyida xuddi shunday gologrammalar qo’yilgan. Ularda predmetning tasvirini tiklash uchun oddiy yoritgich yoki quyosh nurining o’zi yetarlidir. Bunday gologrammaning strukturasi to’lqin frontini tiklash uchun zarur bo’lgan nurlarni o’zi «tanlab» oladi.

Gologrammalar faqatgina predmetlarning obrazini yaratish uchungina qo’llanilmaydi. Ular nihoyatda ulkan miqdordagi ma’lumotlarni yozib olishga yordam beradi, ularni optik sistemalarning aberratsiyalarini (tasvirning buzilishlarini) to’g’irlashda, mashinalarning vibratsiyalarini nazorat qilishda ishlatiladi.

Nazariy hisoblashlardan shunday bog’lanish kelib chiqadi: gologrammaning birlik yuzida predmet haqida N = 1λ/² ta mustaqil ma’lumot qayd qilish mumkin. Shunday qilib, geliyneon lazer nurlanishi (D.=0,632 mkm) bilan olingan gologrammaning 1 sm² ga 250 mln.ta mustaqil ma’lumot to’g’ri keladi. Gologrammadagi ma’lumotlarning ko’p sonliligi strukturasining murakkabligida o’z aksini topadi. Odam gologrammaning kuchli kattalashtirilgan sohasini turli darajada qoralashgan tartibsiz dog’lar to’plami sifatida ko’radi. Bunday taassurotning sababi, ko’zimizning gologrammada aniq qonuniyatlar asosida berilgan predmet haqidagi ma’lumotlarni ko’ra olishga noqobilligidir. Golografik tasvirlarni tiklash—bu ma’lumotlarni bir shakldan inson his qilishi uchun qulay boshqa shaklga aylantirishdan, yoki ularni EHM ga kiritishga moslashtirishdan iboratdir. Gologrammani tiklash vaqti juda qisqa (10^-10°s gacha). Binobarin, golografiya ulkan miqdordagi ma’lumotlarni yozib olish, saqlash va juda tez o’zgartirish imkonini beradi.

Golografiyaning bu xususiyatlaridan ko’plab ilmiy va texnik problemalarni hal qilishda foydalaniladi. Masalan, golografik interferometriya interferensiya metodlari bilan yorug’likni diffuz sochuvchi ob’ektlarni, masalan, metall konstruksiyalarning korroziya bilan qoplanishini beton balkalari, avtomobil pokrishkalari va shunga o’xshashlarni tekshirishga imkon berdi. Agar bunday ob’ektning deformasiyasini o’rganish lozim bo’lsa, u holda gologramma yordamida uning uch o’lchamli tasviri hosil qilinadi va bu tasvir ob’ekt bilan qo’shiladi. Bunda ob’ekt va gologrammani, gologramma olish vaqtida qo’llanilgani singari, yorug’lik bilan yoritiladi. Endi tasvirning yorug’ligi bilan predmetdan kaytgan yorug’lik interferensiyalanadi, chunki ular kogerentdir. Agar ob’ekt o’z shaklini biroz o’zgartirgan bo’lsa, u holda-golografik tasvir bilan ob’ektdan qaytgan nurlar orasida yo’l farqi yuzaga keladi, natijada ob’ekt shaklining o’zgarishini xarakterlovchi interferensiya polosalari paydo bo’ladi. Golografik interferensiyani kuzatishning boshqa usuli ham mavjud. Fotoplastinkaga predmetning turli ikki holatdagi ikki gologrammasi ketma-ket «yoziladi», «qo’shaloq» gologrammani yoritishda tiklangan tasvirlarning to’lqinlari interferentsiyalanadi va predmet sirtida xuddi birinchi holdagidek, ob’ekt holati o’zgarishini xarakterlovchi manzara hosil bo’ladi.

Tovush to’lqinlari yordamida ham gologrammalar olish mumkin. Kogerent tovush to’lqinlari ilgaridan ma’lum, ultratovush yordamida juda katta ob’ektlarni «yoritish» mumkin. Tovush va optik gologrammalar olish printsiplari birday, faqat tovush gologrammalarida olimlarga yorug’lik intensivligi o’zgarishlari o’rniga bosim o’zgarishlari bilan ish ko’rishga to’g’ri keladi. Tovush to’lqinlari yorug’lik o’ta olmaydigan predmetlarga ham osongina kirib boradi. Akustik golografiya kelgusida meditsina, geofizika, metallurgiyada keng qo’llanishi mumkin. Bunday gologramma yordamida vrach odamning ichki organlarini, geofizik esa yer boyliklarini ko’ra oladi.